ანოტაცია. 2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი მთლიანად ემსახურება სამთავრობო პროგრამის - ,,თავისუფლება, სწრაფი განვითარება, კეთილდღეობა“ - შესრულებას, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს მოსახლეობის სოციალური დაცვა და ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება.

ნაშრომში მთავარი ყურადღება გამახვილებულია 2019 წელს მისაღები შემოსულობებისა და გასაწევი გადასახდელების მაჩვენებლებზე, გაანალიზებულია ეკონომიკური ზრდის ხელის შემშლელი მიზეზები და დასახულია მათი გადაჭრის გზები. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სახელმწიფოს მიერ და სახელმწიფოს გარანტიით აღებული საგარეო და საშინაო ვალის ზღვრული მოცულობის გადაანგარიშებასა და მისი გამოყენების ეფექტიანობას.

საკვანძო სიტყვები:ბიუჯეტი, სახელმწიფო ვალი, გადასახადები 

***

საქართველოს სახელმწიფოს მიერ  გარანტიით აღებული საგარეო ვალი შეადგენს 15.3 მლრდ ლარს, ხოლო საშინაო ვალის ზღვრული მოცულობაა 4.4 მლრდ ლარი, სულ 2019 წლის სახელმწიფო ვალის ზღვრული მოცულობა შეადგენს 19.7 მლრდ ლარს, აღნიშნული  საგარეო ვალის გამოთვლისას გამოყენებულია გაცვლითი კურსი 100 აშშ დოლარი - 263 ლარი.

მთავრობის საგარეო ვალის პორტფელი (31 დეკემბერი 2018 წ.) წარმოადგენდა მთლიანი სახელმწიფო ვალის 81%-ს, ამ საკრედიტო რესურსის დიდი ნაწილი მიღებულია მრავალმხრივი და ორმხრივი ღონისძიებებისაგან და ძირითადად შეღავათიანია, მთავრობის საგარეო ვალის ასეთი სტრუქტურა მეტ-ნაკლებად იძლევა საშუალებას მიღწეულ იქნეს დაბალი საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთი წლიური 2,2%-ის ოდენობით.

მთავრობის საგარეო ვალის (31 დეკემბერი 2018 წ.) პორტფელის 61% შედგება ფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთის მქონე კრედიტებისაგან, ეს გარემოება ხელს უწყობს საქართველოს მთავრობის საგარეო ვალის მომსახურების პარამეტრის დაცულობას საპროცენტო განაკვეთების ეგზოგენური რყევებისაგან და უზრუნველყოფს ამ ვალის მომსახურების შენარჩუნებას შედარებით დაბალ და ხელმისაწვდომ დონეზე, მიუხედავად გაურკვეველი გლობალური ეკონომიკური სიტუაციებისა.

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის შეფასებით, მნიშვენლოვანია სახელმწიფო ვალის ნაშთის ,,უსაფრთხო დონის“ (35-40% მშპ-სთან მიმართებაში) შენარჩუნება, თუმცა სავალუტო კურსის ცვლილება გავლენას ახდენს სახელმწიფო ვალის მოცულობაზე, რის შედეგადაც იგი აჭარბებს საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია ,,საქართველო 2020“ - ით დადგენილ 40 - %-იან ნიშნულს, მიუხედავად ამისა, სახელმწიფო ვალის მაჩვენებელი (მშპ-სთან მიმართებაში) ნარჩუნდება ,,ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით განსაზღვრული 60%-იანი ლიმიტის ფარგლებში. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ 2015 წლიდან ვალის მნიშვნელოვანი ზრდა მოხდა ვალუტის კურსის ცვლილების გამო (დაახლოებით 7 პ.პ.), რის შემდეგაც დაწყებულია ფისკალური კონსოლიდაციის პროცესი და საშუალოვადიან პერიოდში მთავრობის ვალი ჩამოცდება მშპ-ს 40%-ს, საგულისხმოა ისიც, რომ ,,ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ცვლილების პროექტში სრულად არ მოხდა IMF-ის რეკომენდაციების გათვალისწინება, კერძოდ, IMF-ის რეკომენდაციით მთავრობის ვალი უნდა მოიცავდეს იმ სახელმწიფო საწარმოების ვალს, რომლებიც კლასიფიცირდება, როგორც სამთავრობო სექტორი, აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია დროულად დასრულდეს სახელმწიფო საწარმოების კლასიფიცირება და შესაბამისი საწარმოების ვალდებულებები გათვალისწინებულ იქნეს მთავრობის ვალის მოცულობაში. მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ,,ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონის მიხედვით, მთავრობის ვალში უნდა შედიოდეს მუნიციპალიტეტებისა და სსიპ-ების ვალებიც. 

როდესაც საუბარია სახელმწიფო ვალის ნაშთის უსაფრთხო დონის (35-40 %) მშპ-სთან მიმართებაში მოცულობაზე, ასევე საქართველოს ორგანული კანონით განსაზღვრული 60%-იანი ლიმიტის ფარგლებზე, აუცილებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული, რომ საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო მაკროეკონომიკური პროგნოზირებისათვის იყენებს მოდელს, რომელიც წარმოადგენს განტოლებათა სისტემას, რომლითაც იანგარიშება საბოლოო ცვლადების საპროგნოზო მნიშვნელობები, რომლებზეც, ბუნებრივია, გავლენას ახდენს საწყისი ცვლადების დაშვებები და გასული პერიოდის ფაქტობრივი სტატისტიკური მონაცემების ცვლილება.

პროგნოზის შედარების დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ სხვაობები წინა პერიოდის პროგნოზებთან გამოწვეულია გასული პერიოდის საპროგნოზო სტატისტიკური მაჩვენებლების ფაქტობრივისაგან აცდენის და საწყისი მაჩვენებლების კორექტირების გამო, კერძოდ, 2018 წლის ნომინალური მშპ-ს საპროგნოზო მაჩვენებელზე გავლენა იქონია იმან, რომ 2017 წლის მშპ ნაცვლად პროგნოზირებული 37.5 მლრდ ლარისა, ფაქტობრივად იყო 38.0 მლრდ ლარი, თუმცა 2018 წელს კვლავ დაზუსტდა 2017 წლის მშპ და შეადგინა 37.8 მლრდ ლარი, ცვლილება განიცადა 2018 წლის რეალური მშპ -ს ზრდისა და მშპ-ს დეფლატორის მოსალოდნელმა მაჩვენებლებმაც. აქედან გამომდინარე, ნომინალური მშპ-ს ახალი პროგნოზი შეადგენს 41,5 მლრდ ლარს. 2017 წლის ფაქტობრივი მინიმალური მშპ-ს გადახრა საპროგნოზო მაჩვენებლებისაგან მხოლოდ 0.9 %-ია, მსგავსი პრინციპი ვრცელდება სხვა ეკონომიკური მაჩვენებლების პროგნოზებზეც. უნდა აღინიშნოს, რომ საჯარო ფინანსების მართვის რეფორმის ფარგლებში საქართველოს მთავრობა ეტაპობრივად ახორციელებს მის მიერ წლიური ბიუჯეტის კანონის პროექტის პაკეტში წარმოდგენილი ინფორმაციის სრულყოფას, მათ შორის 2018 წელს გაძლიერდა საშუალოვადიანი პროგნოზების ანალიზის ნაწილი, თუმცა ამ მხრივ მუშაობა სამომავლოდაც უნდა გაღრმავდეს. როგორც გასული წლების პრაქტიკამ აჩვენა, რიგ შემთხვევებში საბიუჯეტო წლის ბოლოს ადგილი ჰქონდა დაუგეგმავი ღონისძიებების განხორციელებას ან საქონლის მომსახურების შესყიდვას, რაც იწვევს წლის ბოლოს აუთვისებელი საბიუჯეტო რესურსების ჭარბ ხარჯვას, ამასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია როგორც მხარჯავი დაწესებულებების, ისე მაკოორდინირებელი უწყების მხრიდან ყურადღება გამახვილდეს წლის ბოლოს პროგრამების მასშტაბური ათვისების თავიდან აცილებაზე.

როგორც უკვე აღინიშნა, 2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტით განისაზღვრა 2019 წლის განმავლობაში მისაღები შემოსულობებისა და გასაწევი გადასახდელების  მაჩვენებლები და დამტკიცდა მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი.

2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი მთლიანად ემსახურება სამთავრობო პროგრამის - ,,თავისუფლება, სწრაფი განვითარება, კეთილდღეობა“ - შესრულებას, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს მოსახლეობის სოციალური დაცვა და ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება.

ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 2018 წელს 4,5%-იდან გაიზარდა 5 %-მდე, ხოლო 2019 წლის პროგნოზი განისაზღვრა 4,5%-ით. მომდევნო წლებში ეტაპობრივად იზრდება ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი და 2020 წელს 5,0%-ს, 2021 წელს 5,5%-ს, ხოლო 2022 წელს 6%-ს მიაღწევს. მშპ-ის დეფოლტი 2018 წელს შეადგენს 4,5%-ს, 2019 წელს 3,5%-ს, ხოლო მომდევნო წლებში განსაზღვრულია 3%-ის ოდენობით, ინფლაციის მაჩვენებელი პროგნოზირებულია საქართველოს ეროვნული ბანკის მიზნობრივი ინფლაციის ფარგლებში და შეადგენს 3,0%-ს. მაკროეკონომიკური მაჩვენებლებიდან გამომდინარე, გაზრდილია 2018 წლის ნომინალური მშპ-ის მაჩვენებელიც და შეადგენს 41,7 მილიარდ ლარს. 2019 წლის ნომინალური მშპ-ს მოცულობა 45,1 მილიარდი ლარია, ხოლო 2022 წლისათვის პროგნოზირებულია მისი გაზრდა 57,9 მლრდ ლარამდე.

არსებული მაკროეკონომიკური პროგნოზების გათვალისწინებით, 2018 წლის განახლებული პროგნოზიდან არის გაანგარიშებული 2019 წლის საგადასახადო შემოსავლების მაჩვენებლებიც, რომელიც მშპ-ს 24,8%-ია და შეადგენს 9.6 მლრდ ლარს. მათ შორის:

• საშემოსავლო გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 3.365.0 მლნ ლარით.
• მოგების გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი 786.0 მლნ ლარით.
• დღგ-ს საპროგნოზო მაჩვენებელი კი, 4. 482. 0 მლნ ლარით.
• აქციზის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 1.505.0 მლნ ლარით.
• იმპორტის გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი 83 მლნ ლარით.
• სხვა გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 40 მლნ ლარით.

საგულისხმოა ისიც, რომ 2019 წელს გაგრძელდება მთავრობის მიერ წინა წლებში წარმოქმნილი ზედმეტად გადახდილი გადასახადების დაბრუნება 400.0 მლნ ლარზე მეტის ფარგლებში, რომელიც ძირითადად დღგ-ს გადასახადზე მოდის.

2019 წლის დეფიციტი მშპ-სთან მიმართებაში 2,6 %-ის ფარგლებში იქნება, ხოლო 2020 წელს შემცირდება 2,5 %-მდე. საქართველოს 2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი 13,9 მილიარდი ლარით განისაზღვრა, მათ შორის გადასახადები 9,6 მილიარდი ლარია. სახელმწიფო ბიუჯეტის გადასახდელების ჯამური მოცულობა შეადგენს 13,1 მილიარდ ლარს. 2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი 13,9 მლრდ ლარია, რაც 2018 წელთან შედარებით თითქმნის 422.8 მლნ ლარით მეტია. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ანანიაშვილი ი., პაპავა ვ., გადასახადები, მოთხოვნა, მიწოდება, თბილისი, საგამომცემლო ფირმა ,,სიახლე“. 2009 .
2. ბახტაძე ლ., კაკულია რ., ჩიკვილაძე მ., საგადასახადო საქმე. თბილისი, 2007.
3. თვალჭრელიძე ა., სილაგაძე ა., ქეშელაშვილი გ., გეგია დ., საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამა.  თბილისი, გამომცემლობა ,,ნეკერი“, 2011.
4. კოპალეიშვილი თ., ჩიკვილაძე მ., გადასახადები და დაბეგვრა. თბილისი, 2011.
5. ჯიბუტი ა., კაკულია რ., ბახტაძ ლ., საჯარო ფინანსები.  თბილისი, 2007.
6. Chikviladze, M. (2018). The Share in Percen – tage of Taxes in GDP. J. Ecoforum. Vol.7, Issue 1 (14)
7. Silagadze, A. (2017), ,,Post - Soviet Paradoxes” of Unenployment Rate. Bulletin of The Georgian Nacional Academy of Scienes, vol. 11 no.1 pp.136.
8. Newsportal.ge 2018.
9. საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მასალები - ქვეყნის ძირითადი მონაცემები და მიმართულებები 2019- 2022 წლებისათვის.
10. საქართველოს 2019 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის პროექტი თბილისი, 2018.
11. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, თბილისი, 2010.